Tháng Chín năm 1952, mới từ miền quê trong tỉnh Nam Định ra Hanoi tôi được chuyển trường để vào học lớp Đệ Nhị tại Chu Văn An. Vậy đó, mà lúc này vào mùa thu năm 2012, thì đã đúng 60 năm - bao nhiêu nước đã chảy qua cầu, bao nhiêu người thầy và bạn học đã ra đi về miền viên miễn. Trong bài này, tôi xin lần lượt ghi lại những kỷ niệm về các bạn học năm xưa đó – niên khóa 1952 – 53, tôi học lớp Đệ Nhị Ban Vạn vật, nhưng năm sau 1953 - 54, tôi lại học lớp Đệ Nhất Ban Tóan.
1 – Trước hết, xin được bày tỏ lòng biết ơn đối với các Thầy.
Các vị Thầy dậy giỗ chúng tôi thời đó phần đông đã ở tuổi trên dưới 40, thì nay hầu hết đã ra người thiên cổ. Hiện ở bên Mỹ, theo tôi được biết thì còn lại hai thầy nay đã ở vào tuổi cửu thập cả rồi - đó là thầy Đào Văn Dương dậy tóan và thầy Nguyễn Văn Đỉnh dậy vạn vật. Tôi được biết đích xác về sự ra đi của một số thầy như sau : - Thầy Hiệu trưởng Vũ Ngô Xán, Thầy Nguyễn Ngọc Cư dậy Pháp văn thì đã mất ở Mỹ từ hồi giữa thập niên 1980 - Thầy Bạch Văn Ngà dậy tóan mất sớm ở Saigon vào năm 1967 thì phải, Thầy Nguyễn Văn Nguyên dậy Anh văn, Thầy Lê Ngọc Hùynh dậy sử địa cũng mất ở Saigon sau năm 1975.
Là một môn sinh, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với tòan thể Quý Thầy đã hết lòng chỉ bảo hướng dẫn cho anh em chúng tôi trên bước đường học vấn trong tuổi niên thiếu giữa thời chiến tranh lọan lạc trên đất Bắc thuở đó. (Trong phần Phụ lục kèm theo bài viết này, tôi sẽ ghi thêm một số chi tiết khác liên hệ đến Quý Thầy cũng như về một số bạn nữa. Lý do là để cho bài viết bớt được chuyện rườm rà.)
2 – Các bạn cùng học chung lớp Đệ Nhị A năm 1952 – 53.
Lớp có chừng 50 học sinh, mà nay tại California tôi chỉ còn gặp lại mấy bạn sau đây : Trịnh Đình Cương, Trần Quang Hải, Nguyễn Trọng Hiền và Đỗ Phan Ngọc (trưởng lớp). Hồi ở Saigon, tôi được biết có ba bạn làm bác sĩ, đó là Vũ Tiến Bản, Phạm Văn Dương Lâm và Lê Văn Long. Bạn Đinh Bảo Lĩnh thì đi du học ở Canada từ năm 1955 - 56 và ở lại luôn bên đó, nghe nói anh là giáo sư tại Đại học. Bạn Lê Trọng Hòang tự Mưu thì học luật và sau làm bên Quân pháp.
Người bạn trong lớp vào quân đội lúc đầu năm 1953 và được tin là đã tử trận sớm nhất, đó là Trần Trọng Trác. Sau này, bạn Nguyễn Hồ Quỳ cũng vào quân đội và chết vì bệnh vào năm 1969 ở Saigon. Còn bạn Vũ Ngô Luyện con thầy Xán thì mới mất ở California vào năm 2005.
Sau 1975, thì tôi gặp lại bạn Đặng Dung Thức là bác sĩ ở Hanoi mà được đổi vào làm việc ở bệnh viện Nguyễn Trãi Chợ lớn. Mấy năm gần đây, tôi có dịp nói chuyên với bạn Nguyễn Phúc Giác Hải ở Hanoi, tôi có nghe bà con cho biết là Hải cũng gặp khó khăn vì tính tình khẳng khái, không chịu uốn mình theo khuôn khổ chật hẹp của nhà nước cộng sản. Và tôi cũng liên lạc được với bạn Ngô Văn Trọng hồi đó ở nhà Thầy Xán và cùng đi học với Vũ Ngô Luyện. Trọng giỏi về Anh văn, nên trước đây cũng hay được đi công tác ở nước ngòai, nay thì đã về nghỉ hưu trí rồi và gia đình vẫn ở Hanoi.
Kỳ thi Tú tài 1 năm 1953, thì có đến một nửa số học sinh trong lớp Đệ Nhị A chúng tôi được chấm đậu để rồi tiếp tục lên học lớp Đệ Nhất A vào niên khóa 1953 – 54. Riêng tôi và các bạn Lương Quang Thạc, Phạm Quý Tư thì lại xin chuyển lên học lớp Đệ Nhất ban Tóan.
3 – Các bạn cùng học chung lớp Đệ Nhất ban Tóan năm 1953 – 54.
Lớp này lúc đó có tên là 1D, gồm các học sinh đã đậu Tú tài 1 từ hai lớp Đệ Nhị D1 và D2 của Chu Văn An năm 52 – 53 gộp lại cùng với một số bạn khác từ các tỉnh mới ra Hanoi. Trong kỳ thi Tú tài 2 vào tháng 6 năm 1954, thì phần đông lớp 1D chúng tôi đều được chấm đậu cả. Sau đó, thì có đến quá nửa lớp lại di cư vào miền Nam và chúng tôi lại có dịp sống chung với nhau tại cư xá sinh viên gọi là Đại học xá Minh Mạng ở Ngã Sáu Chợ lớn. Vì thế mà anh em lớp 1D chúng tôi dễ gần gũi gắn bó với nhau hơn là giữa các bạn cùng học chung nhau ở lớp Đệ Nhị năm trước đó.
Sau đây là một số tin tức tôi ghi nhận được liên quan đến các bạn trong lớp 1D năm 53 – 54 đó :
A – Bạn Vũ Hữu Bao là bác sĩ hiện ở thành phố Lubbock Texas thì cho biết : Có đến 10 bạn lớp 1D vào miền Nam hành nghề bác sĩ. Trong số các bạn bác sĩ này, thì ngòai anh Bao ra, tôi đã gặp lại các anh Ngô Đình Thuấn hiện ở Washington DC, Vũ Ngọc Oánh hiện ở San Jose California, Vũ Tiến Thông ở Dallas Texas và anh Nguyễn Văn Quý thì đã mất ở Saigon mấy năm nay. Hình như còn có Trần Mộng Liên hiện ở Canada, nhưng tôi lại chưa gặp lại bạn này.
B – Có ít nhất là 5 bạn làm giáo sư Đại học ở ngọai quốc - như Bùi Thiệu Tường ở Canada, các bạn Phạm Xuân Yêm, Vũ Dương Tuyền, Bạch Lý Từ (em thầy Ngà), Đặng Vũ Huyến, tất cả hiện ở Paris.
Người chị của Huyến là Đặng Thị Diễm, đó là bông hồng duy nhất của lớp 1D. Chị Diễm ở lại miền Bắc sau 1954 và sau này thì làm một Hiệu trưởng tại một trường học ở miền Nam.
C – Có 3 bạn đi tu làm linh mục, đó là Hòang Sĩ Quý (có bằng Tiến sĩ về Triết học ở Pháp), Đòan Phú Xuân (hiện là Bề trên Dòng Đồng Công ở Thủ Đức) và Nguyễn Đức Thiệp ( mới từ Mỹ về lại nhà dòng Đồng Công ở Việt nam). Bạn Quý và Xuân sau 1975 bị bắt đi tù một thời gian. Hồi năm 1994 lúc bị giam giữ tại trại tù Hàm Tân – Phan Thiết, thì tôi cũng lại gặp bạn Xuân nữa.
D – Trong số các bạn ở lại miền Bắc sau năm 1954, thì có 4 bạn làm giáo sư Đại học - đó là Phạm Quý Tư, Vũ Thanh Khiết, Đỗ Xuân Lôi và Đặng Mộng Lân (bạn Lân vừa mất ở Hanoi vào năm 2009) và có Phạm Xuân Nhàn là bác sĩ (Nhàn hồi đi học có tiếng là võ sĩ boxeur, anh cũng vừa mất mấy năm nay ở Hanoi).
Trong số này lại có Trần Ngọc Bích vượt tuyến vào Nam năm 1957 (Bích hiện nay định cư ở vùng Marseille miền Nam nước Pháp). Và bạn Nguyễn Hữu Đông vượt biên sau năm 1975, hiện định cư tại Italia. Còn bạn Nguyễn Thế Tiến, thì hiện định cư ở Canada.
E – Số bạn làm giáo sư Trung học ở miền Nam, thì khá đông – như Phạm Hòai Đức, Nguyễn Hữu Đạo, Lê Đức Cửu ( ba bạn này hiện ở Saigon), Nguyễn Hữu Tuệ, Nguyễn Duy Hy ( hai bạn này vừa mất ở miền Bắc California mấy năm nay), bạn Phạm Huy Ngà (mất ở Pháp sau năm 1975), bạn Nguyễn Hữu Ru (hiện ở Santa Ana California, bạn Ru lại có con trai đi tu làm linh mục ở Mỹ nữa).
F – Có ba bạn gia nhập Quân đội Việt nam Cộng hòa, đó là Bùi Hữu Thư (đại tá Hải quân hiện ở Washington DC), Nguyễn Tú (đại tá Không quân hiện ở miền Đông nước Mỹ) và Đặng Văn Đức (thiếu tá Không quân hiện ở Dallas Texas).
4 – Vài kỷ niệm khó quên trong lớp 1D.
*Vào đúng ngày 1 tháng Giêng năm 1954, cả lớp 1D có tổ chức buổi đi chơi bằng xe đạp lên thăm Chùa Thầy ở Sơn Tây. Hồi tháng 5/2012 vừa qua khi tôi gặp lại một số bạn đã qua Pháp từ lâu, bọn chúng tôi được bạnVũ Dương Tuyền phát cho mỗi người một số ảnh chụp kỷ niệm về cuộc du ngọan hiếm có đó. Thật là những hình ảnh thật quý báu về cái thời trai trẻ vô tư đó trên đất Bắc. Các bạn tôi gặp lại ở Paris trong dịp này gồm có Đỗ Đăng Di (trưởng lớp 1D), Phạm Xuân Yêm, Bạch Lý Từ, Vũ Dương Tuyền cùng với hai bạn khác nữa là Nguyễn Phong Châu (học lớp sau ở CVA) và Võ Thế Hào (tuy không học ở CVA, nhưng lại cùng thi Tú tài 2 chung với bọn tôi năm 1954 – sau này Hào lại dậy Tóan ở CVA Saigon)
*Còn một chuyện thật tức cười nữa, đó là trong kỳ thi Tú tài 2 được tổ chức ngay tại trường Chu Văn An ở Hanoi vào tháng 6/1954, thì tại một số phòng thi chúng tôi lại bị phát cho đầu đề bài tóan đánh máy sai. Thành ra bọn tôi bị bí quá, không sao mà làm bài giải đáp cho đàng hòang được. Sau đó ban giám khảo lại phải cho một số chúng tôi thi lại môn tóan để thay thế cho chuyện đầu đề bị sai sót đó.
* Trong kỳ thi này, lớp 1D chúng tôi lại có bạn Phạm Xuân Yêm đậu thủ khoa với hạng Bình (mention Bien). Đó là niềm tự hào cho cả tập thể lớp chúng tôi. Sau đó, thì do Hiệp định Genève chia đội đất nước, bọn chúng tôi phải vội vã chia tay nhau - người ở lại miền Bắc, kẻ di cư vào miền Nam. Và chưa bao giờ chúng tôi lại có thể tổ chức được một buổi Họp Mặt chung cho cả lớp 1 D/CVA 54 nữa vậy.
* * *
Trên đây là bản ghi vắn tắt lại một số thông tin thu lượm được về các bạn cùng học chung với nhau dưới mái trường Chu Văn An đã 60 năm trước. Trong phần Phụ Lục kèm theo dưới đây, tôi xin ghi thêm về mấy chuyện linh tinh khác nữa liên hệ đến các Thầy xưa và các Bạn cũ. Chắc chắn là bài này vẫn còn nhiều điều thiếu sót, vậy tôi xin mời các bạn coi xem và bổ túc cho nữa nha./
Costa Mesa California, Mùa Trung Thu Nhâm Thìn 2012
Đoàn Thanh Liêm