Kỳ 1: Trở về quá khứ
VARADERO, Cuba – Chuyến bay của hãng hàng không Sunwing – Ðôi cánh mặt trời – đưa chúng tôi ra khỏi đất nước Canada lạnh cóng trong một ngày giữa mùa Ðông để sang Cuba ấm áp, trong một chuyến đi tôi tự đặt tên: Chuyến đi “trở về quá khứ.”
Chiếc Boeing 737 vừa rời khỏi phi trường Toronto (Canada), hầu như tất cả hành khách đều vỗ tay và huýt sáo inh ỏi. Người ta sắp được nghỉ ngơi, người ta sắp được tạm biệt cái lạnh đến – 40 độ C. Và với hầu hết trong số họ: Ngày lễ hội sắp bắt đầu!
Tôi thì khác, tôi đang “đi về quá khứ,” tôi đi tìm lại hoài niệm, về một giai đoạn mà tất cả những ai kẹt lại Việt Nam sau 1975 đều đã trải qua. Cuba là một trong vài quốc gia xã hội chủ nghĩa còn sót lại đến nay, vẫn là “bao cấp,” vẫn là “khẩu hiệu.” Quyền của người dân ư? Vâng, người dân còn được một quyền, duy nhất: Quyền xưng tụng và ca ngợi lãnh đạo.
Suốt 3 tiếng rưỡi trên máy bay, nhìn qua cửa sổ, thấy phía dưới toàn những quầng sáng nối dài vô tận như sao sa. Tôi hiểu, đó là ánh sáng khu đô thị dân cư, và máy bay sẽ bay suốt trên không phận từ phía Bắc đến cực Nam nước Mỹ để đến với nơi được mệnh danh “Hòn đảo Tự do,” cái tên đôi lúc trở nên một sự mỉa mai, giễu cợt… Chợt nhớ một chiều cuối năm 2008, tôi đứng tần ngần trước tấm bia bằng đồng đơn sơ, tưởng niệm những người Cuba bỏ mình trên con đường rời bỏ “Hòn đảo Tự do” để đến với “xứ sở Tự do,” trong lòng dấy lên cảm giác xót xa, mắt cay xè khi liên tưởng đến điểm tương đồng của định mệnh lịch sử giữa người Cuba và người dân nước tôi.
Từ nơi tôi đứng lúc đó – Key West, cực Nam nước Mỹ – sang Cuba chỉ chưa đến 100 hải lý, người dân địa phương nói những ngày biển yên, sóng lặng có thể thấy hình dáng Cuba bằng mắt thường mà không cần dùng đến ống dòm. Tôi đứng bất động, nhìn mông lung vô định về phía Cuba… Không thấy gì cả ngoài những cánh hải âu chấp chới trên những cơn sóng bạc đầu trong hoàng hôn… Cuba thật gần sao mà xa vời đến thế! Rồi tôi phải chờ đến 5 năm sau để chạy ngược lên cực Bắc nước Mỹ, chỉ để thực hiện được ước mơ của mình: Ðặt chân lên mảnh đất huyền thoại, đầy ắp lãng mạn mà cũng đầy ắp mâu thuẫn.
Máy bay hạ cánh xuống phi trường quốc tế Varadero lúc 2 giờ sáng giờ địa phương (trùng với giờ miền Ðông nước Mỹ). Varadero là địa danh du lịch nổi tiếng ở Cuba, cách thủ đô La Habana gần 150 km. Du khách đến nơi, đi thẳng vào bên trong qua một đường ống áp sát cửa máy bay nối vào “Gate.” Trong trí tưởng tượng của tôi thì Cuba nghèo và lạc hậu lắm, chắc hành khách sẽ phải đi bộ lếch thếch, xách hành lý từ máy bay xuống băng qua phi đạo để vào, hoặc sang hơn thì được xe bus chở đi. Hóa ra còn hơn phi trường Long Beach nơi tôi hay đi!
Nơi làm thủ tục nhập cảnh cũ kỹ, nhếch nhác như phi trường Tân Sơn Nhất của Việt Nam vào đầu những năm 90s. Các bục làm thủ tục hải quan nằm sát nhau, được che chắn kín mít bởi thứ ván ép rẻ tiền. Hành khách đứng xếp hàng không thể nhìn thấy các nhân viên hải quan và di trú ngồi bên trong.
Kiểm tra visa và passport của tôi là một cô sĩ quan da đen rất mập. Biết tôi đến từ Mỹ, cô hỏi vặn vẹo bằng tiếng Anh rất chuẩn, đại khái: Ðã từng ở Mỹ bao lâu? Làm gì? Hình như không hài lòng với câu trả lời của tôi, cô với tay lấy điện thoại nội bộ, gọi đi đâu đó, rồi cúi xuống nhìn vào passport của tôi, rồi lại nhìn lên, nói lau láu bằng thứ tiếng Spanish tôi không thể nào hiểu nổi. Bỏ điện thoại xuống, cô lặp lại những câu hỏi cũ. Tôi bắt đầu mất bình tĩnh, đáp trả: “Tôi làm gì ở Mỹ đâu liên quan gì đến cô?” Cô ta nhìn tôi, thoáng ngạc nhiên, rồi đột nhiên hỏi về bảo hiểm y tế! Tôi trả lời đã mua rồi và được yêu cầu trưng bằng chứng. Tôi liền cái điện thoại “smartphone” ra, tính mở email đưa cho cô ấy xem “Insurance Confirmation” mà hãng bảo hiểm gửi cho tôi. Nhưng số điện thoại ở Mỹ của tôi lại không “roaming” được ở đây nên không có internet. Khi hơi hoảng: “Ôi, mình đang lạc vào xứ sở nào thế này?” Tôi ấp úng giải thích, rằng đã mua rồi nhưng do không có Internet nên tôi không thể đưa cho cô xem. Cô sĩ quan khoát tay chỉ ngược lại phía sau bảo tôi đi mua bảo hiểm rồi quay lại.
Bối rối quay lui thì đã có một người địa phương đứng chờ sẵn, dắt đến bàn bán bảo hiểm, nơi có một số hành khách đang đứng lố nhố vây quanh. Ðang sẵn bực mình, tôi hơi lớn tiếng: “Tôi đã mua bảo hiểm rồi khi mua tour đến đây, sao lại bắt tôi mua nữa?” Cô gái Cuba ngồi ở bàn bán bảo hiểm ngước lên nhìn tôi, từ tốn trả lời: “Ông mua rồi thì có thể đi, không phải mua bảo hiểm thêm lần nữa!” Thái độ nhã nhặn của cô gái làm tôi vừa ngạc nhiên, vừa xấu hổ bởi sự nóng nảy của mình. Tôi quay lại nơi làm thủ tục nhập cảnh, nhưng chọn một sĩ quan khác. Cô này lại hỏi tôi những câu hỏi giống hệt như cô đầu tiên: Ở Mỹ bao lâu? Làm gì? và rồi lại nhấc điện thoại lên gọi đi đâu đó. Tôi bắt đầu hoang mang, tự hỏi: “Chẳng lẽ mình phải quay lại Canada?” May mắn sao, cô sĩ quan nở một nụ cười, đóng dấu vào tờ visa, kèm theo lời chúc: “Welcome to Cuba! Have a nice time.”
Niềm vui không kéo dài được lâu. Tới trạm hải quan (Custom Clearance), tôi lại bị kiểm tra rất kỹ. Túi đeo lưng bị cho vào máy soi, soi đi, soi lại, rồi bị ra lệnh lấy hết đồ đạc ra. Nhân viên hải quan cầm cái đây AC Adapter charge điện thoại của tôi cùng cục battery chuyền tay nhau săm soi thật kỹ, xong bỏ riêng vào một cái khay, lại cho vào vô máy soi. Sau đó họ hỏi tôi dùng những thứ này để làm gì. Tôi bèn cắm cục battery dự trữ vào điện thoại rồi chỉ tín hiệu trên màn hình điện thoại cho họ xem. Quá nhiều “thủ tục,” tôi gần như là hành khách cuối cùng trong chuyến bay được nhập cảnh Cuba hôm đó. Thật sự, tôi cảm thấy thật khó chịu khi được “đón tiếp chu đáo” đến như vậy!
Về đến khách sạn thì trời đã sáng bửng, tôi lăn ra ngủ. Sáng ra, lục tung cả phòng để tìm cuốn hướng dẫn các dịch vụ của khách sạn. Không thấy cuốn nào. Tôi đành xuống quầy tiếp tân, hỏi số điện thoại của một khách sạn “5 sao,” khác cũng ở trong vùng Varadero này. Cô tiếp tân lôi ra một cuốn sổ dày cộm, cong mép, sờn gáy, chi chít những dòng chữ viết tay bằng đủ thứ màu mực, gạch xóa lung tung rồi lật từng trang để tìm.
Trong lúc cô lúi húi dùng ngón tay dò từng chữ, tôi đảo mắt quan sát và suýt nữa phải kêu lên kinh ngạc: Bảng dự báo thời tiết trong tuần ở Varadero được in trên một nửa miếng giấy A4 bị xé góc nham nhở đặt bên cạnh tấm bảng thông báo giờ “check in” và “check out.” Khách sạn 4 sao mà nơi tiếp tân không có lấy một bảng dự báo thời tiết cho đàng hoàng, cũng không có lấy một bản đồ địa phương, hoàn toàn không có cuốn sách hướng dẫn du lịch nào hết… Nothing!
Khi được cô tiếp tân đưa cho mảnh giấy ghi nguệch ngoạc thông tin của khách sạn 5 sao mà tôi cần, tôi ra chỗ điện thoại đặt trong quầy tiếp tân, quay số. Quay hoài nhưng không ai trả lời, đành gọi thẳng vào số điện thoại di động cho người bạn từ một nước khác cũng vừa đến Cuba. Nói thật nhanh, cúp điện thoại thật nhanh, quay lại quầy tiếp tân trả tiền. Tôi không tin vào tai mình khi nghe cô gái báo giá 20 CUC (đồng tiền chuyển đổi Cuba-Cuban Convertible Peso), khoảng $25 Mỹ kim, cho… 3 phút điện thoại.
“Rẻ” hơn điện thoại một chút là Internet. Tôi mua một card 10 CUC (khoảng $13) cho 1 giờ đồng hồ sử dụng dịch vụ Internet của khách sạn. Nhưng khi vào phòng Internet thì cả 3 cái máy điện toán hiệu Dell chỉ có 2 cái sử dụng được. Internet dùng “dial up” loại cũ nên chậm như rùa bò. Ðang quen dùng Wifi, 3G, 4G… tôi gần như nổi quạu khi mở hoài không được một website, đừng nói gì vào Facebook hay Youtube.
Thất vọng với Internet, tôi trở về phòng của mình, chợt nhận ra chiếc gương thủy tinh bao quanh thang máy bị vỡ lỗ chỗ, trên trần hành lang khách sạn mang danh 4 sao đọng nước, tụ thành từng giọt có thể rơi xuống bất cứ lúc nào, những cánh cửa phòng được sơn cẩu thả như trong ký túc xá của sinh viên. Bathroom trong phòng thì không có tấm màn chắn bồn tắm. Mỗi khi tắm, nước bắn tung tóe, ướt đẫm sàn… Nói chung nhìn quanh đâu cũng thấy… tiêu cực. Cuba của thực tại u ám khác hẳn với cảm xúc khi còn ngồi trên máy bay.
(Kỳ sau: Du khách ngoại quốc đến Cuba được ở riêng một nơi dành cho khách nước ngoài. Nơi đây, mọi luật lệ, mọi ràng buộc, đều vô giá trị. Nơi đây, người ta sống gần hơn với bản năng. Ðón đọc kỳ 2: “Thiên Ðường” và “Thế Giới Thật” tại Cuba)