1/ Theo định nghĩa, XHDS gồm những tổ chức phi-chánh phủ và bất vụ lợi (NGO- NPO), thì tại Việt nam hiện nay có rất nhiều NGO- NPO, kể Hội Chữ Thập Đỏ, Hội Nhà Văn, Hiệp hội Thanh niên, Hội Liên Hiệp Phụ Nữ, Liên Hiệp các Hội Khoa học Kỹ thuật v.v… Vì rõ ràng là các đòan thể, tổ chức đó không thuộc cơ quan nhà nước, và cũng có tính cách vô vụ lợi.
Nhưng vì các tổ chức đó lại do Đảng cộng sản đứng ra tổ chức và điều động, nên có tính chất chính trị quá nặng nề, có thể coi như là các tổ chức ngọai vi của Đảng cộng sản vậy. Ngay trong nội bộ của Hội Chữ Thập Đỏ, thì luôn có một "chi bộ Đảng " để lo việc lãnh đạo. Nói gì đến các đòan thể quần chúng khác trong giới thanh thiếu niên, phụ nữ v.v…
Như vậy, ta có thể nói rằng Đảng cộng sản đã bao trùm thao túng, làm lũng đọan tất cả lãnh vực XHDS, chứ không chỉ giới hạn trong phạm vi chánh quyền, hay trong lãnh vực kinh tế như là trong các chế độ độc tài chuyên chế khác. Do đó XHDS ở Việt nam hiện nay bị "chính trị hóa" hơn tại bất kỳ một quốc gia không cộng sản nào. Đặc tính này là khía cạnh nổi bật nhất tại Việt nam vậy.
2/ Vai trò của XHDS đối với Nhà nước.
Như ta đã biết, XHDS đóng 2 vai trò đối với Nhà nước : Vừa làm "Đối tác" (Counterpart) tức là hợp tác với Nhà nước trong các hoạt động phục vụ dân chúng, như việc từ thiện nhân đạo, cải tiến dân sinh, xóa đói giảm nghèo v.v…Vai trò khác là làm "Đối trọng" (Counterbalance) đối với Nhà nước, tương tự như "Checks and Balance" (Kiểm sóat và Quân bình), tức là "Phải theo rõi, phê phán, nhắc nhở can ngăn, cảnh báo" Nhà nước trong các chuyện bất công xã hội, đàn áp bóc lột, độc quyền tự tung tự tác, tham nhũng phí phạm tài sản quốc gia v.v…Cụ thể là phải cất lên "tiếng nói lương tâm" (the voice of conscience) trước những sa đọa, tồi tệ, ngoan cố, đỗc tài chuyên chế do cán bộ Nhà nước gây ra, khiến làm thiệt hại khốn khổ, lầm than cùng cực cho người dân "thấp cổ bé miệng, thân cô thế cô".
Vì như đã nói ở mục trên, các tổ chức NGO – NPO hầu hết là" các cơ sở ngọai vi của Đảng cộng sản" , nên luôn có sự " a tòng đồng lõa" (complicity) với mọi họat động sai trái, thất nhân tâm của Đảng, của Nhà nước cộng sản. Mặt khác, người dân vẫn còn sợ "bàn tay sắt" của công an mật vụ, nên không dám ra tay hành động, dù là để tự bảo vệ cho chính mình. Hơn nữa, lại có một số nhân sĩ, lãnh đạo tôn giáo bị mua chuộc thế này, thế khác, nên đã khoanh tay bất động trước những lầm than cơ cực của "dân oan", nhất là tại nông thôn hẻo lành. Lại còn có thái độ "Mackeno" (Mặc kệ nó) của mỗt số người đã quá "trây lì, tuyệt vọng" trước những tình huống bế tắc, lộng hành do cán bộ của đảng và của nhà nước liên tục gây ra, nên đã tự biến mình thành lũ người tiêu cực, không hề còn chút sĩ khí, dũng cảm của mẫu người trượng phu quân tử như trong truyền thống xưa kia của cha ông chúng ta. Rút cục, đó cũng là một hình thức "tiêu cực" của sự "đồng lõa" đối với Nhà nước độc tài chuyên chế cộng sản hiện nay ở Việt nam vậy.
3/ Thử đi tìm một "lối thóat" cho tình trạng bế tắc, tuyệt vọng hiện nay.
Thiết nghĩ giới sĩ phu trí thức (Academia, Intelligentsia) là "think tank" cần phải sát cánh, hợp tác chặt chẽ với tầng lớp "lãnh đạo tinh thần" nơi các Tôn giáo, để nêu cao vai trò "làm Đối trọng đối với Nhà nước". Cụ thể là hai giới trí thức hàn lâm và lãnh đạo tôn giáo (Academia and Churches ) phải liên kết cùng dấn thân nhập cuộc vào công trình thực hiện cả ba vế trong lời kêu gọi của nhà ái quốc Phan Châu Trinh đã hô hào từ hồi đầu thế kỷ XX, đó là : "Nâng cao Dân trí, Chấn hưng dân khí, Cải tiến Dân sinh". Phải có dũng khí, can đảm cộng với sự nhẫn nại kiên trì và óc năng động sáng tạo, thì mới có thể cùng xiết tay nhau mà làm được việc lớn lao, có ích lợi thiết thực lâu bền cho tòan thể quần chúng nhân dân được.
Với tình trạng tiến bộ về khoa học, kỹ thuật hiện nay của thế giới, thì các chi tiết thực hành dù có phức tạp khúc mắc đến đâu, chúng ta đều có thể giải quyết và vượt qua được hết. Vấn đề chính yếu còn lại là chúng ta làm sao có được ngọn lửa say mê nhiệt thành và sự quyết tâm kiên trì cùng nhau dấn thân nhập cuộc cùng với quần chúng nhân dân, để tự biến mình thành"chất men, chất xúc tác" (catalyst) được vùi vào trong môi trường quần chúng hầu gây được tác động "Lên Men" (Mass Fermentation), gây Thức tỉnh Giác ngộ" (Conscientisation) đối với số đông tập thể nhân dân khắp nơi, khắp chốn, để cùng nhất lọat vùng lên tự giải thóat dân tộc khỏi tình trạng bế tắc tuyệt vọng hiện nay. Đó thiết nghĩ mới là cái lối thóat khả dĩ cho quê hương đất nước thân yêu của chúng ta vào lúc này vậy./